Experiment

Burrhus Skinner (1904-1990), Amerikaans psycholoog, grondlegger van het behaviorisme en uitvinder van de zogenaamde Skinner-box (een kistje waarin een rat zich bevindt, die door op een hendeltje te drukken wordt beloond met voedsel), wist het zeker: belonen en straffen werkt! Dit geldt met name voor eerstgenoemde met als belangrijkste doel positief gedrag te genereren. Ton Fasel, bijzonder goed op de hoogte van Skinner’s behaviorisme, gaf voorafgaande aan ons autoritje naar het pittoreske Hillegom, met als doel het eerste van Schaakclub De Uil zo effectief mogelijk te bestrijden, aan dat degenen die zouden winnen, mee terug konden rijden in zijn autootje richting Alkmaar, maar verlies automatisch zou betekenen dat een lange wandeltocht het gevolg zou zijn. Dit gold, tussenhaakjes, ook voor hemzelf, en ik dan degene zou moeten zijn, die er voor moest zorgen dat zijn auto wederom bij zijn woonhuis, terecht zou komen. (Wat de gevolgen zouden zijn als wij beiden zouden verliezen, was klaarblijkelijk geen optie, omdat dit verder niet werd besproken). Behalve dat werd ook aan Shannon en Timardi, die achterin zaten in zijn kleine VW, waarvan de verwarming altijd aanstaat, omdat deze al maanden kapot is, nadrukkelijk ‘gevraagd’ hun partij te winnen, omdat ook voor hen verliezen, hoe lief hij ze ook vond, maar één ding zou betekenen: lopen.

Om de uitkomst van het experiment op waarde te kunnen schatten, zouden de medepassagiers van Bert (Hebert en Rob) als Bert zelf en Ronald Groot, die op eigen gelegenheid zou komen, als controlegroep fungeren, niet wetende dat Ton dit gedragsexperiment had uitgezet.

Zo gezegd zo gedaan.

Shannon, als de dood om het hele eind terug te lopen, nam Ton’s waarschuwing wel heel erg letterlijk door in het Janisch-gambiet haar tegenstander Fred van Randen (1816) na reeds 18 zetten op te knopen.

Het tweede winstpunt ging naar ondergetekende die, net als Shannon, bijzonder weinig zin had in een voettocht van Hillegom naar Alkmaar en besloot alles op alles te zetten deze partij in zijn voordeel te beslissen, hetgeen dan ook gebeurde. Op het vijfde bord moest zijn sympathieke tegenstander Dick Roosa (1817) na wit’s volgende zet zijn koning omleggen.

Dan de eerste tegenslag: Bert, die verder een prima partij speelde, verspeelde zijn voordeel door in de volgende stelling een verkeerd pionzetje te doen tegen Jerry Bey (1998)

Bert, geen flauw idee van hoe sterk de werking van beloning en straf op het gedrag van mensen (en met name dieren!) kan zijn, dacht zich hier een onnauwkeurigheid te kunnen permitteren, omdat teruglopen en zijn auto in Hillegom te laten staan, voor hem überhaupt geen optie zou zijn geweest..

Gelukkig begreep onze proefleider Ton maar al te goed dat er nu wederom gescoord zou moeten worden. Omdat ook hij weinig zin had in een wandeltocht van ettelijke uren, besloot hij toch maar, ondanks een ietwat ongelukkig verlopen opening, zijn sterke tegenstander Guus van Dijk (1991) zo snel mogelijk te verslaan.

Het gaat mis voor wit in de volgende stelling:

Tussenstand 3-1 voor de onzen.

Dan de partij van Hebert. Net als Bert niet op de hoogte van Ton’s gedragsexperiment, laveert hij toch een moment langs de afgrond van het ravijn, maar met behulp van zijn vriendelijke tegenstander, Edwin Heemskerk (1816) gaat het punt toch naar onze eerste bordspeler.
Na in de opening, een Dame-Indier, een kwaliteit te hebben meegepakt, doet Hebert een paar minder nauwkeurige zetten en moet hij goed oppassen in onderstaande stelling:

Zonder het ooit te hebben geweten, had Hebert sowieso een autoritje naar Alkmaar verdiend!

Dit had niet voor Rob Freer gegolden als hij een van de medepassagiers van Ton was geweest. Na goed uit de opening te zijn gekomen en het middenspel met verve te hebben gespeeld, raakt hij in een remisestaand eindspel loper – paard tegen Jan Havenaar (1982) de weg totaal kwijt.

Ondertussen had Ronald Groot met wit aan bord 3 remise gemaakt tegen de sterke Ad Reijneveld (2091). Ook hij, niet wetende in de controlegroep te zitten, slaagde er niet in een overwinning te boeken. Nadat zwart een paar momenten heeft laten liggen beter spel te krijgen, is het wit die in de volgende stelling de iets betere papieren heeft.

Timardi, de laatste die nu nog bezig was, laat in onderstaande partij zien uitstekend positioneel te kunnen schaken. Met een boven haar hoofdhangende dreiging van een lange wandeltocht voor de boeg, te beginnen in de Hillegomse buitenwijken, verslaat zij haar sterke tegenstander Jan Vreeburg (1898) aan het achtste bord, en scoort hiermee het vierde punt van alle passagiers van de Ton Fasel VW-bolide!

De moraal van dit verhaal? Belonen, (meerijden!) of straf (teruglopen!) is dé manier teamleden te leren hun uiterste best te doen punten te scoren voor De Waagtoren, getuige het feit dat de proefpersonen in Ton’s auto te weten Shannon, Timardi, Ton en ikzelf 4 uit 4 scoorden en de controlegroep, bestaande uit Hebert, Bert, Ronald en Rob, niet verder kwam dan een schamele 1,5 punt uit vier partijen. Straffen en belonen, in welke vorm dan ook, het werkt écht…