Cultheld

Vele schakers zijn fan van Fischer, Capablanca of Kasparov. Stuk voor stuk grootheden, daar kan geen twijfel over bestaan. Niemand offert mooier dan Tal, niemand had ooit een betere techniek dan Carlsen. Maar tussen al deze kanonnen heb ik altijd een speciaal plekje in mijn hart gehad voor Michael Basman. Voor degenen die hem niet kennen (ik kan het me bijna niet voorstellen): Basman was een Engelse internationaal meester die ooit eenmaal gedeeld eerste werd in het Brits kampioenschap (1983). Hier en daar deed hij weleens mee om de prijzen in een toernooitje, maar daar bleef het dan wel bij. Qua palmares dus heel onbeduidend, een IM zoals er duizenden zijn op deze wereld. Wat hem echter wereldberoemd heeft gemaakt, is zijn uiterst originele en unieke openingskeuze. Minder romantische zielen zouden ongetwijfeld het woord ‘unieke’ hebben vervangen door ‘dubieuze’, maar ik kon er geen genoeg van krijgen. Basman heeft zo ongeveer alle flankpionnen wel naar voren geslingerd op de eerste zet. Hij was wars van alle conventies en klassieke openingsregels. Het centrum liet hij voor wat het was en de koningsstelling werd vaak al in de eerste zetten verzwakt. Iemand die het waagde om een randpion naar voren te sturen werd al gauw een Basmiaan genoemd.

Ik kwam het eerst in aanraking met Basmiaans openingsspel toen ik nog speelde voor De Pioniers, de befaamde jeugdschaakvereniging die vele Alkmaarse talenten heeft voortgebracht. Ik herinner me dat Nico Vink -destijds Nederlands kampioen bij de jeugd- in het bezit was van het boek Play the St. George Defence (1… a6). Of het door de invloed van coach Jeroen was weet ik niet, maar ik kan me niet heugen Nico ooit in een officieel partij Basmans adviezen te hebben zien volgen. Broer Mark daarentegen speelde tot het einde van zijn schaakloopbaan 1.d4 b5!?, ook wel Pools genoemd, maar gepopulariseerd door Basman in het zojuist genoemde boek. De St. George is overigens befaamd geworden toen de Engelse grootmeester John Miles ermee won tegen de toenmalige wereldkampioen Anatoli Karpov. Veel later heb ik een andere Engelsman, Matthew Sadler het meermaals zien spelen bij zijn comeback in de schaakarena, op het NOVA College toernooi in Haarlem. Hij werd eerste, maar of dat komt door zijn openingsspel of door zijn grote spelinzicht laat ik aan de lezer over.

Waar ik 1…a6 (of 1.a3 / 1.b4) al interessant vond, werd mijn interesse pas echt gewekt door Basmans volgende boek (al schreef hij in de tussentijd ook het minder tot de verbeelding sprekende Chess Openings) The Killer Grob. Dit pareltje moest ik aanschaffen, want wat is er nu mooier dan de partij te beginnen met 1.g4!?!! Of, omgekeerd 1.e4 g5!? dan wel 1.d4 h6; en Basman breekt ook een lans voor ‘The Global Opening’: 1.h3 en 2.a3. (Als deelnemer aan een van de Donner Memorials in Amsterdam in de jaren ’90 liep hij rond met een T-shirt waarop deze opening werd afgebeeld.)

Het boek staat vol met winstpartijen tegen allerlei spelers van uiteenlopend cachet. Hoofdzakelijk partijen van de meester zelf, simpelweg omdat verder geen enkele speler van niveau zich bediende van de Grob. Het boek dateert uit 1989, de tijd dat zelfs de gemiddelde Bakkummer nog van de schaakcomputer won, en dat is maar goed ook, want anno 2022 beoordelen de siliconen reuzen 1.g4 als de slechtste beginzet die er is. Maar daar laat ik me natuurlijk niet door weerhouden om in ieder bulletpotje dat ik met wit op Lichess speel de g-pion op zet 1 naar g4 te dirigeren. Het legt me overigens geen windeieren, want ik heb al letterlijk duizenden zielen gekilld met de Grob. Dat er ook weleens een omgekeerd veegpartijtje tussen zit, mag de pret natuurlijk niet drukken.

Wat Basman een held maakte, was dat hij niet alleen in snelschaakpartijtjes koos voor het hierboven geschetste repertoire, maar in vrijwel al zijn normale partijen evenzeer. Dat heb ik zelden aangedurfd, al zijn er enkele uitzonderingen. Zo was ik in een ver verleden met 0 uit 2 dramatisch begonnen aan het Noord-Hollands Kampioenschap. Walgend van mezelf besloot ik dat het plezier in ons edele spel moest terugkeren, en hoe kon dat beter dan met de Grob?! Het slachtoffer was Sjors Broersen, destijds al een verdienstelijke speler, met een ELO van om en nabij de 2100. Na een zet of 5 ging hij bij Frank van Tellingen te rade wie die waanzinnige persoon aan de andere kant van het bord was. Frank antwoordde hem iets als: ‘Pas maar op, hij een groot kenner’. Drie zetten laten won ik een pion en binnen 20 zetten was zwart gevloerd door de Killer.

Toch was dit een uitzondering, al speelde ik de Grob wel vaak in snelschaaktoernooien. Zo kan ik me herinneren dat ik tijdens het Nederlands Snelschaakkampioenschap voor clubteams in alle partijen koos voor 1.g4. Minstens twee opponenten briesten na afloop dat ze niet konden geloven te hebben verloren van zo’n onbenul ‘Hij speelde gewoon 1.g4!’. The Grob stroke again. Ook heb ik in de interne competitie weleens tegen Maaike geopteerd voor Basmans geesteskindje, maar dat verzandde helaas relatief snel in een vlakke stelling en remise. Ik weet overigens dat ik nog wel eens vaker de Grob heb gespeeld, maar mijn geheugen laat me hierbij in de steek.

De laatste keer dat ik mijn held in de schaakarena in actie zag, was tijdens de Haarlemse Meesters in 2018. Uiteraard opende hij iedere partij met 1.b4, 1.g4 of de zwarte variant hierop. Helaas eindigde hij onderaan, al wist hij toch nog twee man te verschalken. Het doet niets af aan de glans van Michael Basman, die helaas woensdag op 76-jarige leeftijd is overleden. Als eerbetoon zal ik de rest van het seizoen 1.g4 spelen. Als ik durf….